રવિ સિઝનમાં ખેતરોમાં ભેજ જાળવવો મોટો પડકાર છે, ઉકેલ માટે આ ઉપાયો અપનાવો.

• રવિ સિઝનમાં પાકની સારી ઉપજ માટે ખેતરોમાં ભેજ જાળવવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. વધતા તાપમાન અને દુષ્કાળ જેવી સમસ્યાઓએ ખેડૂતો માટે નવી સમસ્યાઓ ઊભી કરી છે. આવી સ્થિતિમાં રવિ પાકનું ઉત્પાદન જાળવી રાખવા માટે ખેતરોમાં ભેજનું જતન કરવું અત્યંત જરૂરી બની ગયું છે. ચાલો જાણીએ કે આ પડકારનો સામનો કરવા માટે કયા ઉપાયો અને તકનીકો અપનાવી શકાય.

બદલાતા આબોહવા પરિવર્તનને કારણે, કૃષિ ક્ષેત્રમાં ઘણી સમસ્યાઓ ઉભી થઈ રહી છે, જેમાંથી સૌથી મુખ્ય છે તાપમાનમાં વધારો. તાપમાનમાં વધારાને કારણે માત્ર વાતાવરણ ગરમ થઈ રહ્યું છે એટલું જ નહીં, પરંતુ ખેતરોનો ભેજ પણ ઝડપથી બાષ્પીભવન થઈ રહ્યો છે, જેના કારણે પાકના વિકાસ અને ઉત્પાદન પર પ્રતિકૂળ અસર થઈ રહી છે. જેના કારણે ખેડૂતોને વધારાના પડકારોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તાપમાન વધવાને કારણે ખેતરોની જમીનમાંથી ભેજ ઝડપથી બાષ્પીભવન થવા લાગે છે, જેના કારણે જમીનની પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા નબળી પડી જાય છે. ભેજની અછતને કારણે, છોડના મૂળ પાણી અને પોષક તત્વોને પૂરતા પ્રમાણમાં શોષી શકતા નથી, જે તેમના વિકાસમાં અવરોધે છે. આ સ્થિતિમાં, છોડને પાણીના તણાવનો સામનો કરવો પડે છે, જેના કારણે તેમની વૃદ્ધિ ધીમી પડે છે અને ઉપજમાં ઘટાડો થાય છે.

આ સમસ્યા ખાસ કરીને એવા વિસ્તારોમાં વધુ ગંભીર બને છે જ્યાં પહેલાથી જ પાણીની અછત છે. આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે વધુ પાણીનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે જેથી ખેતરોમાં ભેજ જાળવી શકાય. જો કે, મર્યાદિત જળ સંસાધનોને કારણે આ ઉકેલ લાંબા ગાળે ટકાઉ નથી. વધુ પાણીના ઉપયોગથી સિંચાઈનો ખર્ચ વધી રહ્યો છે. રવિ સિઝનમાં પાકની સારી ઉપજ માટે ખેતરોમાં ભેજ જાળવવો ખૂબ જ જરૂરી છે. આ માટે હાઈડ્રોજેલ મલ્ચિંગ, ટપક સિંચાઈનો ઉપયોગ, જૈવિક ખાતરોનો ઉપયોગ અને પાક રોટેશન જેવા ઉપાયો અપનાવીને આ સમસ્યાનો ઉકેલ લાવી શકાય છે.

• ખેતરોમાં ભેજ જાળવવા માટે હાઇડ્રોજેલનો ઉપયોગ 

હાઇડ્રોજેલ એક સુપર શોષક પોલિમર છે જે જમીનમાં ભેજ જાળવી રાખે છે, સિંચાઇની જરૂરિયાત ઘટાડે છે અને છોડના વિકાસમાં મદદ કરે છે. હાઇડ્રોજેલની સૌથી ખાસ વાત એ છે કે તે પાણીને શોષી લે છે અને છોડની જરૂરિયાત મુજબ તેને ધીમે ધીમે છોડે છે. આ માત્ર લાંબા સમય સુધી જમીનની ભેજ જાળવી રાખે છે, પરંતુ પાણીનું બાષ્પીભવન પણ ઘટાડે છે. રવી પાકમાં વધતા તાપમાન અને ઉનાળા અને દુષ્કાળ દરમિયાન ખેતરોમાં ભેજ જાળવવા માટે હાઇડ્રોજેલ ખૂબ જ અસરકારક ઉપાય છે.

હાઇડ્રોજેલ ઝીણા કાંકરા જેવું છે, જે પાકની વાવણી વખતે બીજ સાથે ખેતરમાં ભળી જાય છે. જ્યારે પાકને પ્રથમ સિંચાઈ કરવામાં આવે છે, ત્યારે હાઇડ્રોજેલ પાણીને શોષી લે છે અને 10 મિનિટમાં ફૂલી જાય છે અને જેલમાં ફેરવાય છે. આ જેલ ગરમી કે તાપમાનને લીધે સુકાઈ જતું નથી કારણ કે તે છોડના મૂળમાં ચોંટી જાય છે. છોડ તેની જરૂરિયાત મુજબ મૂળ દ્વારા હાઇડ્રોજેલમાંથી પાણીનું શોષણ કરતું રહે છે. તેનો ઉપયોગ શેરડીના છોડના મૂળમાં માટી સાથે મિશ્રણ કરીને કરી શકાય છે, જેથી પાણી અને પોષક તત્વો સીધા મૂળ સુધી પહોંચી શકે. હાઈડ્રોજેલ્સનો ઉપયોગ ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ દ્વારા પણ થઈ શકે છે. 

• હાઇડ્રોજેલ વડે ઓછા ખર્ચે પાકની વધુ ઉપજ 

• ભારતીય કૃષિ અનુસંધાન પરિષદના વૈજ્ઞાનિકોએ ડાંગર, મકાઈ, ઘઉં, બટાકા, શેરડી, સોયાબીન, સરસવ, ડુંગળી, ટામેટા, કોબીજ, ગાજર, શેરડી, હળદર, શણ અને અન્ય સહિતના પાકોમાં હાઇડ્રોજેલનો ઉપયોગ કરીને શોધી કાઢ્યું છે કે તેનો ઉપયોગ સુધરે છે. પાકનું અસ્તિત્વ વધે છે અને પર્યાવરણ અથવા પાકને કોઈ નુકસાન થતું નથી.
• હાઇડ્રોજેલ જમીનની છિદ્રાળુતા વધારે છે. જમીનની રચના સુધરે છે અને હવા અને પાણીનો પ્રવાહ સુધરે છે, જેના કારણે છોડના મૂળ ઊંડે સુધી પહોંચે છે અને છોડને જરૂરી પોષણ મળે છે.
• હાઇડ્રોજેલ માત્ર પાણી જ નહીં પણ પોષક તત્ત્વોને પણ શોષી લે છે અને તેને ધીમે ધીમે છોડને ઉપલબ્ધ કરાવે છે, જેનાથી છોડ લાંબા સમય સુધી પોષણ મેળવી શકે છે. આ રીતે પોષક તત્વોનું લીચિંગ ઓછું થાય છે. પાકને ઓછા ખાતરની જરૂર પડે છે.
• પાણીની અછતના કિસ્સામાં, હાઇડ્રોજેલ છોડને જરૂરી ભેજ પ્રદાન કરે છે, જેનાથી પાકમાં પાણીનો તણાવ ઓછો થાય છે. આનાથી છોડ સ્વસ્થ રહે છે અને તેમની ઉત્પાદકતા વધે છે.
• દુષ્કાળ દરમિયાન, હાઇડ્રોજેલ ધીમે ધીમે છોડને પાણી પૂરું પાડે છે, જેથી પાક દુષ્કાળને સહન કરી શકે અને તેમની વૃદ્ધિમાં અવરોધ ન આવે.
• હાઇડ્રોવોટરના ઉપયોગથી, ઓછા સિંચાઈના પાણીની જરૂર પડે છે અને છોડ પોષક તત્વોનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરી શકે છે. ઓછા ઇનપુટ ખર્ચ સાથે સારી ઉપજ મેળવવામાં આવે છે.

• રવિ પાકમાં ભેજ જાળવવાના અન્ય પગલાં

• ખેતરોમાં ઓર્ગેનિક મલ્ચિંગ કરવાથી જમીનની સપાટી ઠંડી રહે છે અને ભેજના બાષ્પીભવનનો દર ઓછો થાય છે.
• .જૈવિક ખાતરો અને ખાતરના ઉપયોગથી જમીનની પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા સુધરે છે, જેના કારણે લાંબા સમય સુધી ભેજ રહે છે.
• .પાકનું પરિભ્રમણ અને આંતરખેડ આંતરખેડની તકનીકોનો ઉપયોગ પાણીના બાષ્પીભવનને ઘટાડવા અને જમીનમાં ભેજ જાળવી રાખવા માટે કરી શકાય છે. ખાસ કરીને શેરડી જેવા પાકમાં તે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. 
• આબોહવા પરિવર્તનને કારણે ઉષ્ણતામાનમાં વધારો અને ભેજના બાષ્પીભવનની સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે યોગ્ય તકનીકોનો ઉપયોગ ખેડૂતોની ઉત્પાદકતામાં વધારો કરશે એટલું જ નહીં, પરંતુ જળ સંસાધનોના સંરક્ષણમાં પણ મદદ કરશે.